Η Μαλάμω η κοτούλα και τα κόκκινα αυγά

 ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ!!!

Τη Μεγάλη Πέμπτη κορυφώνεται το δράμα του Θεανθρώπου με τη σταύρωσή του από τους Ρωμαίους. Το πρωί γίνεται η λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και οι πιστοί, σύμφωνα με την παράδοση, λαμβάνουν θεία κοινωνία. Το βράδυ,που είναι αφιερωμένο στο Μυστικό Δείπνο, οι πιστοί ακούνε με κατάνυξη στις εκκλησίες τα Δώδεκα Ευαγγέλια και γίνεται η τελετή σταύρωσης του Ιησού. Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης συνηθίζεται να αγρυπνούν οι γυναίκες στους ναούς και να μοιρολογούν το Χριστό. Τη Μ. Πέμπτη ξεκινούν ουσιαστικά τα έθιμα του Πάσχα. Από το πρωί οι γυναίκες καταγίνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν τις κουλούρες της Λαμπρής με διάφορα μυρωδικά και τις στολίζουν με ξηρούς καρπούς και με στολίδια από ζυμάρι. Παλαιότερα, ανάλογα με το σχήμα που τους έδιναν, τις ονόμαζαν “κοφίνια”, “καλαθάκια”, “δοξάρια”, “αυγούλες”, “κουτσούνες”, “κουζουνάκια”. Παρόμοιες κουλούρες έφτιαχναν και στα βυζαντινά χρόνια, τις “κολλυρίδες”, που ήταν ειδικά ψωμιά για το Πάσχα, σε διάφορα σχήματα και είχαν στο κέντρο ένα κόκκινο αυγό. Σήμερα, μία από τις κουλούρες αυτές συνηθίζουν να τη φυλάνε στο εικονοστάσι, επειδή θεωρούν ότι προστατεύει τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια.

Οι νοικοκυρές ασχολούνται την ημέρα αυτή και με το βάψιμο των αυγών. Γι' αυτό και η Μεγάλη Πέμπτη λέγεται Κόκκινη Πέφτη ή Κοκκινοπέφτη. Ενώ παλαιότερα για τη βαφή των αυγών χρησιμοποιούνταν φυτικές ουσίες, σήμερα υπάρχουν στο εμπόριο ειδικές βαφές κόκκινου χρώματος. Πολλές νοικοκυρές συνηθίζουν να τοποθετούν το πρώτο αυγό στο εικονοστάσι, για να ξορκίζουν το κακό και να σταυρώνουν τα παιδιά. Το αυγό της Παναγίας, καθώς το λένε, αν παραμείνει στα εικονίσματα για τρία χρόνια, γίνεται κρατητήρα, δηλαδή “μια πέτρα που, άμα τη βάλεις σε έγκυα γυναίκα, είτε σε ζώο έγκυο, έχουν την ιδέα ότι κρατεί” (δεν αποβάλλει). Εξαιρετικές ιδιότητες αποδίδει ο λαός και στα ευαγγελισμένα αυγά, εκείνα δηλαδή που στέλνονται στην εκκλησία να λειτουργηθούν. Τα τσόφλια των αυγών αυτών συνηθίζουν πολλοί να βάζουν στις ρίζες των δέντρων για να “πιάσουν όλοι οι καρποί”. Στον ίδιο σκοπό αποβλέπει και το έθιμο των χωρικών της Δ.Μακεδονίας: το αυγό που πρωτοβάφουν το κρατούν και το θάβουν με την έναρξη της σποράς στην πρώτη αυλακιά του χωραφιού, εκεί ακριβώς όπου θα πρωταρχίσει το αλέτρι, για να μεταδώσει στο σπόρο τη ζωτική δύναμη που κρύβει μέσα του.

Σε μερικά μέρη, τη Μεγάλη Πέμπτη ετοιμάζουν και τον Ιούδα. Μαζεύουν παλιά ρούχα και αφού φτιάξουν το ομοίωμά του, το περιφέρουν από σπίτι σε σπίτι ζητώντας “καψίδια”. Κάθε νοικοκυρά δίνει ό, τι της βρίσκεται (κληματόβεργες, λινάτσες κ.α.) ή του ρίχνει πετρέλαιο.

Γιολάντα Τσορώνη, Περιοδικό Παράθυρο στην εκπαίδευση του παιδιού, τεύχος 44, Μάρτιος-Απρίλιος 2007.

Τα έθιμα για το Πάσχα είναι πολλά. Αυτά όμως που ενθουσιάζουν τα παιδιά είναι τα έθιμα με τα αυγά. Το αυγό κρύβει τη ζωή μέσα του, συμβολίζει τη δημιουργία, τη γονιμότητα, την αναγέννηση της φύσης, την Ανάσταση του Χριστού.

Από τη Μεγάλη Δευτέρα ξεκινούσε στη Θράκη το “θάψιμο του αυγού”, που συμβόλιζε την ταφή του Χριστού, όπως μας διέσωσε η Ελπινίκη Σαραντή. Ένα αυγό το γύριζαν σ' όλο το χωριό μοιρολογώντας και μετά το έθαβαν. Το έβγαζαν από το χώμα στη Δεύτερη Ανάσταση και μετά γλεντούσαν με τραγούδια και χορούς την Ανάσταση του Κυρίου.

Τα αυγά, που δεν επιτρέπεται να φαγωθούν όλη τη Μεγάλη Σαρακοστή, τα βάφουν τη Μεγάλη Πέμπτη, η οποία γι' αυτό ονομάζεται Κόκκινη Πέμπτη ή Κοκκινοπέμπτη. Τότε που ουσιαστικά ξεκινούν οι προετοιμασίες για την Ανάσταση και όλοι νιώθουμε τη χαρμολύπη, δηλαδή τη λύπη για τα πάθη και την ταφή του Χριστού που συνοδεύεται όμως από τη χαρά μας για την επικείμενη Ανάστασή Του. Οι νοικοκυρές κρεμούν από το μπαλκόνι ένα κόκκινο πανί κι εκείνη τη μέρα δεν κάνουν καμιά άλλη δουλειά στο σπίτι.

Συχνά οι νοικοκυρές έβαζαν το πρώτο ζυγό που έβαφαν, το αυγό της Παναγίας, στο εικονοστάσι. Από εκεί το έβαζαν για να σταυρώσουν τα παιδιά τους ή το έπιαναν με την πυροστιά όποτε έβρεχε και έριχνε κεραυνούς, για προστασία. Αλλού τα πρώτα αυγά τα στέλνουν στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς. Σε χωριά της Μακεδονίας με τη μπογιά από τα αυγά έβαφαν το κεφάλι και την πλάτη των μικρών αρνιών. Επίσης σε πολλά μέρη βγάζουν τόσα αυγά, όσα τα μέλη της οικογένειας και τα πηγαίνουν στην εκκλησία να τα ευλογήσει ο παπάς και να τα τοποθετήσει κάτω από την Αγία Τράπεζα μέχρι την Ανάσταση.

Γιατί όμως βάφουμε κόκκινα τα αυγά; Μια εκδοχή είναι ότι μια γυναίκα που κρατούσε αυγά έμαθε για την Ανάσταση του Χριστού, δεν το πίστεψε και είπε: “όταν γίνουν κόκκινα τα αυγά που κρατώ, τότε θα αναστηθεί ο Χριστός!”. Μόλις κοίταξε τα αυγά της είχαν γίνει κόκκινα! Άλλη εκδοχή είναι ότι το κόκκινο διώχνει το κακό και συμβολίζει τη χαρά από την Ανάστασή Του, ενώ κάποιοι υποστηρίζουν ότι το κόκκινο μας θυμίζει το αίμα του Χριστού που χύθηκε για τη σωτηρία των ανθρώπων.

(ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ)

Η Μαλάμω η κοτούλα και τα κόκκινα αυγά

Μια στρουμπουλή κοτούλα

στου παππού μου το χωριό

κάθε πρωινό του κάνει

το καλύτερο αυγό.

Μα σαν φθάνει η Βδομάδα

η Μεγάλη, της Λαμπρής,

η Μαλάμω η κοτούλα

πείσμωσε όσο κανείς.

Τη Μεγάλη τη Δευτέρα

δεν του έδωσε τ’ αυγό

και τεμπέλιασε η Μαλάμω

στο κοτέτσι το μικρό.

Τη Μεγάλη Τρίτη πάλι

τα καμώματά της κάνει,

ο παππούς έχει θυμώσει,

πονοκέφαλος τον πιάνει.

Τη Μεγάλη την Τετάρτη

στο χωριό παρακαλούν

ένα αυγό απ’ τη Μαλάμω

κάποτε να ξαναδούν.

Κι όταν τη Μεγάλη Πέμπτη

όλοι βάφουνε τ’ αυγά,

ο φτωχός μου ο παππούλης

κλαίει μ’ αναφιλητά.

Μα σαν πήγε στο κοτέτσι

με μια λύπη στην ψυχή

δεν μπορούσε να πιστέψει

σ’ ένα θαύμα που ‘χε δει.

Η Μαλάμω είχε χαρίσει

έξι ολόκληρα αυγά

έτοιμα για να τα βάψουν

κόκκινα και πορφυρά.

Ο παππούλης τότε κάνει

τον σταυρό του μια φορά

κι από την πολλή χαρά του

όλη μέρα τραγουδά!

ΜΑΡΩ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ

Περιοδικό Παράθυρο στην Εκπαίδευση του Παιδιού, τεύχος 86, Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος 2014.